چگونه زمان را مدیریت کنیم؟

چگونه زمان را مدیریت کنیم؟
مدیریت زمان به معنای تحت کنترل درآوردن زمان است. به عبارت دیگر استفاده‌ی بیشتر از زمان کم برای رسیدن به اهداف مورد نظر. ما به علل مختلفی به مدیریت زمان نیاز داریم از جمله:
1- عمر و زمان قابل بازگشت نیست.
2- گذشت زمان قابل بازگشت نیست.
3- زمان با هیچ چیز قابل معاوضه نیست.
4- مدیریت زمان یکی از مشخصه‌های رشد اجتماعی است.
5- امور متعددی به عهده‌ی ماست که رسیدگی به آنها محتاج مدیریت زمان است.
6- کاهش اضطراب و فشارهای روانی.
7- رسیدن به موفقیت در زندگی.
اصول مدیریت زمان:
برای این که بهتر بتوانیم زمان را در اختیار داشته باشیم و از فرصت‌های گذران خود استفاده‌ی بهینه ببریم، نیازمند شناختن اصول و قواعدی هستیم که ما را در این امر یاری رساند. این اصول همگی در عرض هم هستند و به اندازه‌ی هم مهم می‌باشند.
1. اصل برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی در علم مدیریت زمان به معنای تقسیم وظایف بر زمان تحت اختیار می‌باشد. در برنامه‌ریزی باید کوچک‌ترین واحد زمان را برای خود مشخص کنیم. برای بعضی کوچک‌ترین واحد زمان ثانیه، برای بعضی دقیقه، برای برخی ساعت و برای بسیاری از مردم، روز یا هفته است.
برخی از بزرگان از لحظه‌لحظه‌ی عمر خود استفاده می‌کردند و زمان را به بند کشیده بودند:
علّامه طباطبائی قدس سرّه وقتی تفسیرالمیزان را می‌نوشتند، ابتدا بی‌نقطه می‌نوشتند، بعد که مرور مجدد می‌کردند، آن را نقطه‌گذاری می‌کردند. از ایشان علت این کار سؤال شد؛ فرمودند: من حساب کرده‌ام اول که بی‌نقطه می‌نویسم و بعد در مرور نقطه می‌گذارم، چند درصد در وقتم صرفه‌جویی می‌شود.
از بزرگ دیگری نقل کرده‌اند که هرگز از غذای داغ استفاده نمی‌کرد و لحظاتی که ناگزیر بود درنگ کند تا غذا سرد شود، به نوشتن می‌پرداخت. به تدریج که نوشته‌هایش زیاد شد، آنها را به چاپ رساند و آن را «پنج دقیقه‌های قبل از غذا» نام نهاد.
فواید برنامه‌ریزی:
تمام اوقات شما مفید و مؤثر واقع می‌شود.
اولویت زندگی خود را تشخیص می‌دهید.
زودتر و مطمئن‌تر به اهداف خود می‌رسید.
امکان ذخیره‌سازی وقت برای شما فراهم می‌شود.
فشارهای روانی شما کمتر می‌شود.
امکان ارتباط با دیگران و ارتباط با خداوند مهربان حاصل می‌گردد.
برکت عجیبی که در کارها و توانایی‌های شما پیدا می‌شود.
در برنامه‌ریزی زمان، باید جورچین یا پازل وظایف روزانه خود را تنظیم کنید تا در وقت مقتضی به هر یک از آنها رسیدگی نمایید.
جورچین وظایف روزانه یک جوان می‌تواند به شکل زیر باشد:
یادآوری:
1. باید توجه کرد که مناسب با سن، موقعیت اجتماعی و شغلی ممکن است مقدار وقت تعیین شده برای انجام وظایف روزانه قدری تغییر کند، اما مهم آن است که این جورچین تنظیم شود و به آن عمل گردد..
2. تفریح و ورزش حتماً در برنامه‌ی روزانه گنجانده شود چرا که این بخش از برنامه موجب توانمند شدن برای اجرای بقیه‌ی برنامه می‌گردد.
3. قسمت «ساعتی برای خودم» می‌تواند برای فکر کردن، نظافت، برنامه‌ریزی و حتی شانه کردن مو، خندیدن و ... اختصاص یابد. مهم این است که این وقت، باید در اختیار خود شما باشد. سعی کنید از آن به خوبی بهره بگیرید.
مدت این زمان در اختیار شماست: از چند دقیقه تا حدود یک ساعت.
ملاحظات اساسی در فرآیند برنامه‌ریزی
1- ظرافت و دقت در برنامه‌ریزی بهتر از امکانات است
توجه به این نکته شما را کمک می‌کند که در صورت کمبود امکانات مورد نیاز برای انجام یک فعالیت خاص، ناامید نشوید و با ظرافت و دقت بیشتری به برنامه‌ریزی بپردازید، چرا که دقت در برنامه‌ریزی موجب می‌شود حدود هفتاد درصد کار را درست انجام دهید و به اهداف خود دست یابید.
امام علی علیه‌السّلام در این باره می‌فرمایند:
«التّلطّف فی الحیلة اَجدی مِن الوسیلة»؛ {میزان‌الحکمه، ج 3، حدیث 4501.}
ظرافت و دقت در برنامه‌ریزی بهتر از امکانات است.
2. مطمئن باشید برای هر چیز چاره‌ای وجود دارد
هنگام برخورد با انبوهی از کارهایی که باید انجام دهید، دست و پای خود را گم نکنید؛ با برنامه‌ریزی و چاره‌اندیشی می‌توانید، کارها را سامان دهید. مطمئن باشید راهی پیدا خواهید کرد.
امام علی علیه‌السّلام می‌فرماید:
لِکُلْ شیء حیلة؛ {همان، حدیث 4497.}
هر چیز، چاره‌ای دارد.
3. برنامه‌ریزی خوب نتیجه‌ی فکر خوب است.
اگر می‌خواهید در برنامه‌ریزی موفق باشید، باید در مورد کارها خوب فکر کنید. همه‌ی جوانب کار را در نظر بگیرید، اما دچار وسواس نشوید.
امام علی علیه‌السّلام می‌فرمایند:
الحیلةُ فائدة الفکر؛ {همان، حدیث 4497.}
چاره‌اندیشی حاصل اندیشیدن است.
4- هنگام برنامه‌ریزی، نظر دیگران را نیز جویا شوید
این امر به ویژه هنگامی مهم‌تر به نظر می‌رسد که برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های گروهی انجام می‌شود. اگر از دیدگاه‌های دیگران آگاه نباشید، نمی‌توانید خوب برنامه‌ریزی کنید و ممکن است هنگام اجرا با عدم همکاری دیگران روبه‌رو شوید.
امام علی علیه‌السّلام می‌فرمایند:
مَنْ جَهِلَ وُجُوهَ الآراءِ اَعْیَتْهُ اِلْحَیلُ؛ {همان، حدیث 2-45.}
کسی که از آرای گوناگون آگاه نباشد، چاره‌اندیشی نتواند.
2- اصل اولویت‌بندی کارها
کارهای روزانه از نظر اهمیت به سه گروه تقسیم می‌شوند: مهم، غیر مهم و اهم. کسی که تمام کارهایش مهم باشد به معنای آن است که هیچ کار مهمی ندارد. به همین جهت لازم است با دقت نظر به اولویت‌بندی کارهای خود اقدام کند.
معمولاً بین 50 تا 65 درصد کارهای ما غیر مهم است، 15 درصد از کارها اهمّ و 20 درصد آنها مهم می‌باشند. در طول روز بیش از یکی دو برنامه اهم نباید داشته باشیم. ذکر این نکته نیز لازم است که کارهای غیر مهم به معنای امور زاید نیست، بلکه گاهی از نیازهای روزمره زندگی به حساب می‌آید.
امام علی علیه‌السّلام در مورد اولویت‌بندی کارها می‌فرماید:
«هر کسی به چیزی که مهم نیست بپردازد، آن چه را که اهمیت بیشتری دارد از دست می‌دهد» {مَن اِشْتَعَل بِغَیْرِ المُهِّمِ ضَیَّعَ الاَهَمَّ (میزان‌الحکمه، حدیث 14211).} و نیز می‌فرماید: {شَرُّ ما شَغَلَ بِهِ المرئُ وَقْتَهُ الفضولُ «بدترین چیزی که آدمی وقت خود را صرف آن می‌سازد، کارهای اضافی است». (همان، حدیث 14210).}
3- اصل صرفه‌جویی در وقت
صرفه‌جویی در وقت یعنی جلوگیری از تلف شدن وقت و استفاده بهینه از فرصت‌هایی که به سرعت ابر در گذرند. صرفه‌جویی در وقت باعث می‌شود دزدان زمان را شناسایی و آنها را مهار کنیم.
دستورالعمل‌های زیر شما را در این امر کمک می‌کند:
1- هر روز صبح کارهای آن روز را فهرست کنید و پس از اتمام هر مورد، آن را در فهرست خط بزنید.
2- هرگز کسی را ملاقات نکنید، مگر این که قبلاً با او قرار حضوری یا تلفنی گذاشته باشید.
3- از زمان بیکاری ناخواسته مانند قرار گرفتن در صف‌های طولانی، پشت در اتاق مسئولی نشستن و ... به نحو مناسب مانند مطالعه، حفظ شعر، قرآن و ... استفاده کنید.
4- وقتی قراری می‌گذارید، حتماً اطمینان حاصل کنید که هر دو طرف، زمان دقیق قرار را می‌دانید.
5- همه‌ی لوازم مورد نیاز برای هر کاری را پیش از شروع، نزد خود آماده کنید.
6- از ارتباط با افرادی که با خودخواهی، بی‌توجهی و حماقت، وقت شما را می‌دزدند، بپرهیزید.
3- اصل برکت
این اصل یکی از ویژگی‌های مهم مدیریت زمان در فرهنگ اسلامی است.
در قرآن کریم، شب قدر برتر از هزار ماه دانسته شده است: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ» علّامه‌ی طباطبایی قدس سرّه در توضیح برکت در فرهنگ اسلامی می‌فرماید: «برکت در حقیقت، خیری است که در چیزی پایدار و همراه آن است؛ مانند برکت در نسل، که به معنای فراوانی نسل و فرزندان یا جاودانه ماندن نام به سبب آنان است. برکت در غذا آن است که به طور مثال گروه زیادی با آن سیر شوند و برکت در وقت آن است که کاری در آن بگنجد که معمولاً در وقتی همانند آن نمی‌گنجد.» {علّامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 7.قم: انتشارات جامعه‌ی مدرسین، ص 381.}
بر اساس این اصل، گاهی برخی از کارها که در زمانی کوتاه انجام می‌شود، به اندازه‌ی یک عمر برای انسان بهره دارد.
راه‌های کسب برکت یا مهارت در تغییر طول زمان
1- از زمان حال برای رسیدن به هدف‌های خود در آینده بهره‌مند شوید. در زمان حال نمایند.
2- وقت خود را به کوشش و خطا نگذرانید، از تجربه‌ی دیگران استفاده کنید.
3- از زمان‌های برکت‌زا مانند ماه رمضان، شب‌های قدر، عید غدیر، ماه رجب، ماه شعبان، روز جمعه، عید قربان، سحرهای هر شب و بسیاری از زمان‌هایی که در آموزه‌های دینی به آن اشاره شده، به خوبی بهره بگیرید.
4- هرگاه شروع به انجام کاری کردید سعی کنید بدون وقفه آن را به پایان رسانید.
5- ما بین فعالیت‌ها برای خود وقت استراحت نیز در نظر بگیرید.
6- در هر زمان که تصور کردید کاری که در حال انجام آن می‌باشید بی‌فایده و غیر سازنده می‌باشد، به محض دریافت دست از آن بکشید
7- همواره در زندگی، فرد منظم و سازمان یافته‌ای باشید تا وقت خود را بیهوده صرف یافتن وسایل گم گشته خود نکنید.
8- برای وقت خود ارزش قائل باشید؛ زمان هیچ‌گاه به عقب باز نمی‌گردد.
9- به خاطر داشته باشید استرس و خستگی معلول کارهایی که به انجام رسانیده‌اید نیست؛ بلکه بیشتر از افسوس کارهایی که می‌توانستید انجام دهید، اما انجامشان نداده‌اید، نشأت می‌گیرند.
10- به هیچ فردی اجازه ندهید وقت شما را تلف کرده و برای خود مصروف دارد، برای خود مرزبندی مشخصی تعیین کرده و بیاموزید که در صورت لزوم با صراحت «نه» بگویید.
11- «وقت کش‌ها» و یا هدردهنده‌های وقت را به حداقل برسانید. آنها شامل موارد زیر می‌باشند:
* تلفن‌های طولانی، بی‌هدف و غیرضروری.
* میهمانان ناخوانده.
* پشت گوش اندازی‌ها.
* گفت و گوهای بی‌ثمر و یا نامشخص.
* دانش فنی ناکافی و یا اطلاعات ناقص هنگام انجام کار.
* فقدان برنامه‌ریزی.
* خستگی و استرس.
* ناتوانی در «نه» گفتن.
* بی‌نظمی و نابسامانی‌های فردی.
* تماشای تلویزیون. تماشای برنامه‌های تلویزیونی بیش از دو ساعت در روز معقول نمی‌باشد.
مدیریت زمان به معنای تحت کنترل درآوردن زمان است. به عبارت دیگر استفاده‌ی بیشتر از زمان کم برای رسیدن به اهداف مورد نظر. ما به علل مختلفی به مدیریت زمان نیاز داریم از جمله:
1- عمر و زمان قابل بازگشت نیست.
2- گذشت زمان قابل بازگشت نیست.
3- زمان با هیچ چیز قابل معاوضه نیست.
4- مدیریت زمان یکی از مشخصه‌های رشد اجتماعی است.
5- امور متعددی به عهده‌ی ماست که رسیدگی به آنها محتاج مدیریت زمان است.
6- کاهش اضطراب و فشارهای روانی.
7- رسیدن به موفقیت در زندگی.
اصول مدیریت زمان:
برای این که بهتر بتوانیم زمان را در اختیار داشته باشیم و از فرصت‌های گذران خود استفاده‌ی بهینه ببریم، نیازمند شناختن اصول و قواعدی هستیم که ما را در این امر یاری رساند. این اصول همگی در عرض هم هستند و به اندازه‌ی هم مهم می‌باشند.
1. اصل برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی در علم مدیریت زمان به معنای تقسیم وظایف بر زمان تحت اختیار می‌باشد. در برنامه‌ریزی باید کوچک‌ترین واحد زمان را برای خود مشخص کنیم. برای بعضی کوچک‌ترین واحد زمان ثانیه، برای بعضی دقیقه، برای برخی ساعت و برای بسیاری از مردم، روز یا هفته است.
برخی از بزرگان از لحظه‌لحظه‌ی عمر خود استفاده می‌کردند و زمان را به بند کشیده بودند:
علّامه طباطبائی قدس سرّه وقتی تفسیرالمیزان را می‌نوشتند، ابتدا بی‌نقطه می‌نوشتند، بعد که مرور مجدد می‌کردند، آن را نقطه‌گذاری می‌کردند. از ایشان علت این کار سؤال شد؛ فرمودند: من حساب کرده‌ام اول که بی‌نقطه می‌نویسم و بعد در مرور نقطه می‌گذارم، چند درصد در وقتم صرفه‌جویی می‌شود.
از بزرگ دیگری نقل کرده‌اند که هرگز از غذای داغ استفاده نمی‌کرد و لحظاتی که ناگزیر بود درنگ کند تا غذا سرد شود، به نوشتن می‌پرداخت. به تدریج که نوشته‌هایش زیاد شد، آنها را به چاپ رساند و آن را «پنج دقیقه‌های قبل از غذا» نام نهاد.
فواید برنامه‌ریزی:
تمام اوقات شما مفید و مؤثر واقع می‌شود.
اولویت زندگی خود را تشخیص می‌دهید.
زودتر و مطمئن‌تر به اهداف خود می‌رسید.
امکان ذخیره‌سازی وقت برای شما فراهم می‌شود.
فشارهای روانی شما کمتر می‌شود.
امکان ارتباط با دیگران و ارتباط با خداوند مهربان حاصل می‌گردد.
برکت عجیبی که در کارها و توانایی‌های شما پیدا می‌شود.
در برنامه‌ریزی زمان، باید جورچین یا پازل وظایف روزانه خود را تنظیم کنید تا در وقت مقتضی به هر یک از آنها رسیدگی نمایید.
جورچین وظایف روزانه یک جوان می‌تواند به شکل زیر باشد:
یادآوری:
1. باید توجه کرد که مناسب با سن، موقعیت اجتماعی و شغلی ممکن است مقدار وقت تعیین شده برای انجام وظایف روزانه قدری تغییر کند، اما مهم آن است که این جورچین تنظیم شود و به آن عمل گردد..
2. تفریح و ورزش حتماً در برنامه‌ی روزانه گنجانده شود چرا که این بخش از برنامه موجب توانمند شدن برای اجرای بقیه‌ی برنامه می‌گردد.
3. قسمت «ساعتی برای خودم» می‌تواند برای فکر کردن، نظافت، برنامه‌ریزی و حتی شانه کردن مو، خندیدن و ... اختصاص یابد. مهم این است که این وقت، باید در اختیار خود شما باشد. سعی کنید از آن به خوبی بهره بگیرید.
مدت این زمان در اختیار شماست: از چند دقیقه تا حدود یک ساعت.
ملاحظات اساسی در فرآیند برنامه‌ریزی
1- ظرافت و دقت در برنامه‌ریزی بهتر از امکانات است
توجه به این نکته شما را کمک می‌کند که در صورت کمبود امکانات مورد نیاز برای انجام یک فعالیت خاص، ناامید نشوید و با ظرافت و دقت بیشتری به برنامه‌ریزی بپردازید، چرا که دقت در برنامه‌ریزی موجب می‌شود حدود هفتاد درصد کار را درست انجام دهید و به اهداف خود دست یابید.
امام علی علیه‌السّلام در این باره می‌فرمایند:
«التّلطّف فی الحیلة اَجدی مِن الوسیلة»؛ {میزان‌الحکمه، ج 3، حدیث 4501.}
ظرافت و دقت در برنامه‌ریزی بهتر از امکانات است.
2. مطمئن باشید برای هر چیز چاره‌ای وجود دارد
هنگام برخورد با انبوهی از کارهایی که باید انجام دهید، دست و پای خود را گم نکنید؛ با برنامه‌ریزی و چاره‌اندیشی می‌توانید، کارها را سامان دهید. مطمئن باشید راهی پیدا خواهید کرد.
امام علی علیه‌السّلام می‌فرماید:
لِکُلْ شیء حیلة؛ {همان، حدیث 4497.}
هر چیز، چاره‌ای دارد.
3. برنامه‌ریزی خوب نتیجه‌ی فکر خوب است.
اگر می‌خواهید در برنامه‌ریزی موفق باشید، باید در مورد کارها خوب فکر کنید. همه‌ی جوانب کار را در نظر بگیرید، اما دچار وسواس نشوید.
امام علی علیه‌السّلام می‌فرمایند:
الحیلةُ فائدة الفکر؛ {همان، حدیث 4497.}
چاره‌اندیشی حاصل اندیشیدن است.
4- هنگام برنامه‌ریزی، نظر دیگران را نیز جویا شوید
این امر به ویژه هنگامی مهم‌تر به نظر می‌رسد که برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های گروهی انجام می‌شود. اگر از دیدگاه‌های دیگران آگاه نباشید، نمی‌توانید خوب برنامه‌ریزی کنید و ممکن است هنگام اجرا با عدم همکاری دیگران روبه‌رو شوید.
امام علی علیه‌السّلام می‌فرمایند:
مَنْ جَهِلَ وُجُوهَ الآراءِ اَعْیَتْهُ اِلْحَیلُ؛ {همان، حدیث 2-45.}
کسی که از آرای گوناگون آگاه نباشد، چاره‌اندیشی نتواند.
2- اصل اولویت‌بندی کارها
کارهای روزانه از نظر اهمیت به سه گروه تقسیم می‌شوند: مهم، غیر مهم و اهم. کسی که تمام کارهایش مهم باشد به معنای آن است که هیچ کار مهمی ندارد. به همین جهت لازم است با دقت نظر به اولویت‌بندی کارهای خود اقدام کند.
معمولاً بین 50 تا 65 درصد کارهای ما غیر مهم است، 15 درصد از کارها اهمّ و 20 درصد آنها مهم می‌باشند. در طول روز بیش از یکی دو برنامه اهم نباید داشته باشیم. ذکر این نکته نیز لازم است که کارهای غیر مهم به معنای امور زاید نیست، بلکه گاهی از نیازهای روزمره زندگی به حساب می‌آید.
امام علی علیه‌السّلام در مورد اولویت‌بندی کارها می‌فرماید:
«هر کسی به چیزی که مهم نیست بپردازد، آن چه را که اهمیت بیشتری دارد از دست می‌دهد» {مَن اِشْتَعَل بِغَیْرِ المُهِّمِ ضَیَّعَ الاَهَمَّ (میزان‌الحکمه، حدیث 14211).} و نیز می‌فرماید: {شَرُّ ما شَغَلَ بِهِ المرئُ وَقْتَهُ الفضولُ «بدترین چیزی که آدمی وقت خود را صرف آن می‌سازد، کارهای اضافی است». (همان، حدیث 14210).}
3- اصل صرفه‌جویی در وقت
صرفه‌جویی در وقت یعنی جلوگیری از تلف شدن وقت و استفاده بهینه از فرصت‌هایی که به سرعت ابر در گذرند. صرفه‌جویی در وقت باعث می‌شود دزدان زمان را شناسایی و آنها را مهار کنیم.
دستورالعمل‌های زیر شما را در این امر کمک می‌کند:
1- هر روز صبح کارهای آن روز را فهرست کنید و پس از اتمام هر مورد، آن را در فهرست خط بزنید.
2- هرگز کسی را ملاقات نکنید، مگر این که قبلاً با او قرار حضوری یا تلفنی گذاشته باشید.
3- از زمان بیکاری ناخواسته مانند قرار گرفتن در صف‌های طولانی، پشت در اتاق مسئولی نشستن و ... به نحو مناسب مانند مطالعه، حفظ شعر، قرآن و ... استفاده کنید.
4- وقتی قراری می‌گذارید، حتماً اطمینان حاصل کنید که هر دو طرف، زمان دقیق قرار را می‌دانید.
5- همه‌ی لوازم مورد نیاز برای هر کاری را پیش از شروع، نزد خود آماده کنید.
6- از ارتباط با افرادی که با خودخواهی، بی‌توجهی و حماقت، وقت شما را می‌دزدند، بپرهیزید.
3- اصل برکت
این اصل یکی از ویژگی‌های مهم مدیریت زمان در فرهنگ اسلامی است.
در قرآن کریم، شب قدر برتر از هزار ماه دانسته شده است: «لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ» علّامه‌ی طباطبایی قدس سرّه در توضیح برکت در فرهنگ اسلامی می‌فرماید: «برکت در حقیقت، خیری است که در چیزی پایدار و همراه آن است؛ مانند برکت در نسل، که به معنای فراوانی نسل و فرزندان یا جاودانه ماندن نام به سبب آنان است. برکت در غذا آن است که به طور مثال گروه زیادی با آن سیر شوند و برکت در وقت آن است که کاری در آن بگنجد که معمولاً در وقتی همانند آن نمی‌گنجد.» {علّامه طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 7.قم: انتشارات جامعه‌ی مدرسین، ص 381.}
بر اساس این اصل، گاهی برخی از کارها که در زمانی کوتاه انجام می‌شود، به اندازه‌ی یک عمر برای انسان بهره دارد.
راه‌های کسب برکت یا مهارت در تغییر طول زمان
1- از زمان حال برای رسیدن به هدف‌های خود در آینده بهره‌مند شوید. در زمان حال نمایند.
2- وقت خود را به کوشش و خطا نگذرانید، از تجربه‌ی دیگران استفاده کنید.
3- از زمان‌های برکت‌زا مانند ماه رمضان، شب‌های قدر، عید غدیر، ماه رجب، ماه شعبان، روز جمعه، عید قربان، سحرهای هر شب و بسیاری از زمان‌هایی که در آموزه‌های دینی به آن اشاره شده، به خوبی بهره بگیرید.
4- هرگاه شروع به انجام کاری کردید سعی کنید بدون وقفه آن را به پایان رسانید.
5- ما بین فعالیت‌ها برای خود وقت استراحت نیز در نظر بگیرید.
6- در هر زمان که تصور کردید کاری که در حال انجام آن می‌باشید بی‌فایده و غیر سازنده می‌باشد، به محض دریافت دست از آن بکشید
7- همواره در زندگی، فرد منظم و سازمان یافته‌ای باشید تا وقت خود را بیهوده صرف یافتن وسایل گم گشته خود نکنید.
8- برای وقت خود ارزش قائل باشید؛ زمان هیچ‌گاه به عقب باز نمی‌گردد.
9- به خاطر داشته باشید استرس و خستگی معلول کارهایی که به انجام رسانیده‌اید نیست؛ بلکه بیشتر از افسوس کارهایی که می‌توانستید انجام دهید، اما انجامشان نداده‌اید، نشأت می‌گیرند.
10- به هیچ فردی اجازه ندهید وقت شما را تلف کرده و برای خود مصروف دارد، برای خود مرزبندی مشخصی تعیین کرده و بیاموزید که در صورت لزوم با صراحت «نه» بگویید.
11- «وقت کش‌ها» و یا هدردهنده‌های وقت را به حداقل برسانید. آنها شامل موارد زیر می‌باشند:
* تلفن‌های طولانی، بی‌هدف و غیرضروری.
* میهمانان ناخوانده.
* پشت گوش اندازی‌ها.
* گفت و گوهای بی‌ثمر و یا نامشخص.
* دانش فنی ناکافی و یا اطلاعات ناقص هنگام انجام کار.
* فقدان برنامه‌ریزی.
* خستگی و استرس.
* ناتوانی در «نه» گفتن.
* بی‌نظمی و نابسامانی‌های فردی.
* تماشای تلویزیون. تماشای برنامه‌های تلویزیونی بیش از دو ساعت در روز معقول نمی‌باشد.